حوزۀ ادبی حصار و بعضی از ویژگی های آن

یکی از مهم ترین حوزه های ادبی ماوراءالنهر که در رشد روند ادبیات تاجیک تأثیر گذاشته، دایرۀ ادبی حصار است. در این مقاله سعی شده است بعضی از جنبه ها و ویژگی های ادبی مذکور بررسی شود. حصار با مؤسسات فرهنگی و اهل ادب خود شهرت داشته است. در میان حاکمان حصار اشخاص علم و ادب دوست نیز بوده اند که در رشد فرهنگ این کشور سهم بسزا داشته اند. ازجمله این حاکمان می توان به هشام سلطان، قل قوش بیگی و... اشاره کرد. در قرن های ۱۷-۱۹ میلادی نیز شاعران زیادی با سبب های گوناگون، وطن خود حصار را ترک کرده و به شهر و به کشورهای دیگر، به خصوص هندوستان، سفر کرده اند. ترک وطن شاعران که پیش از هر چیز به وضع ناگوار روزگار آن ها بازمی گردد، در ماوراءالنهر در این دوره خیلی معمول بود. تصویر این اوضاع ناگوار در اشعار حسرت حصاری، ارثی، فارغ و به خصوص کریم دیوانه نمود بیشتری دارد. در آثار شاعران حصار موضوع غریبی نیز جایگاه خاص دارد و این بی شک با وضع زندگی مردم و به ویژه اهل علم و ادب ارتباط قوی دارد. در آثار باقی ماندۀ شاعران حوزه حصار موضوعات مختلف اجتماعی و اخلاقی نیز بازتاب یافته است. تصویر حوادث، وقایع، اشخاص و اشیای مشخص نیز در آثار شاعران حصار خیلی زیاد است. غزل، قصیده، مثنوی و مخمس از قالب های پرکاربرد و قطعه، رباعی، مستزاد، ترکیب بند و ترجیع بند از قالب های نسبتاً کم کاربرد در میان شاعران حصار است. نوع تازه ای که در حوزۀ ادبی حصار عرض وجود کرده، تیتال است که در آثار حسرت دیده می شود. سبک شاعران این ناحیه نیز ادامۀ سبک خراسانی و عراقی و یا آمیختۀ خراسانی و هندی است. نگارنده در پایان چنین نتیجه گیری کرده که حوزۀ ادبی حصار از اجزای تشکیل دهنده ادبیات تاجیک است و بررسی عمیق و همه جانبه اش به حل و درک مسائل مربوط به تاریخ ادبیات بسیار مساعدت خواهد کرد.